Khám Phá Lễ Obon Ở Nhật: Ngày Lễ Linh Thiêng Tưởng Nhớ Tổ Tiên

Lễ Obon ở Nhật là một trong những dịp lễ truyền thống quan trọng bậc nhất, được người dân Nhật Bản gìn giữ qua hàng trăm năm. Đây là thời điểm để con cháu tưởng nhớ tổ tiên, tri ân những người đã khuất, đồng thời cũng là dịp sum họp gia đình. Nếu như Việt Nam có Tết Thanh Minh hay ngày giỗ tổ tiên, thì ở Nhật, lễ Obon mang một ý nghĩa tâm linh tương tự, gắn liền với nhiều phong tục độc đáo và giàu bản sắc văn hóa.

Nguồn gốc và lịch sử của lễ Obon

Để hiểu sâu về lễ Obon ở Nhật, cần ngược dòng lịch sử về hơn 500 năm trước. Lễ Obon bắt đầu từ thế kỷ thứ 7 khi Phật giáo du nhập vào Nhật Bản. Theo truyền thuyết Phật giáo, lễ Obon được bắt nguồn từ câu chuyện về Mokuren (Mục Liên), một đệ tử của Đức Phật, người đã cứu mẹ mình khỏi địa ngục đói khát thông qua việc cúng d양ng các vị tăng.

Tên gọi “Obon” được rút gọn từ “Urabon-e” (盂蘭盆会), bắt nguồn từ tiếng Phạn “Ullambana” có nghĩa là “treo ngược”, mô tả sự đau khổ của những linh hồn trong địa ngục. Theo thời gian, lễ Obon ở Nhật đã hòa quyện với tín ngưỡng Thần đạo bản địa, tạo nên một lễ hội độc đáo mang đậm bản sắc văn hóa Nhật Bản.

Trong lịch sử Nhật Bản, lễ Obon ban đầu chỉ được tổ chức trong hoàng gia và quý tộc, nhưng dần dần phổ biến ra toàn dân vào thời kỳ Kamakura (1185-1333). Đến thời Edo (1603-1868), lễ Obon ở Nhật đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người dân, với nhiều phong tục và nghi thức đặc trưng được hình thành và truyền tụng qua các thế hệ.

Thời gian diễn ra lễ Obon ở Nhật

Lễ Obon ở Nhật thường diễn ra vào tháng 7 hoặc tháng 8 âm lịch, tuy nhiên thời gian cụ thể có sự khác biệt tùy theo từng vùng miền. Có hai mốc chính:

• Shichigatsu Bon (Obon tháng 7): diễn ra quanh ngày 15 tháng 7 theo lịch dương, phổ biến ở Tokyo và các khu vực miền Đông.
• Hachigatsu Bon (Obon tháng 8): diễn ra vào khoảng 13–16 tháng 8, phổ biến hơn ở khắp nước Nhật, đặc biệt là miền Tây.

Thời gian này được gọi là “Obon yasumi” (kỳ nghỉ Obon), khi hầu hết các công ty, trường học và cơ quan nhà nước đều nghỉ làm. Đây là một trong ba kỳ nghỉ dài nhất trong năm của Nhật Bản, cùng với Golden Week (tháng 4-5) và năm mới. Trong khoảng thời gian này, hàng triệu người Nhật từ các thành phố lớn trở về quê hương để tham gia lễ Obon ở Nhật cùng gia đình, tạo nên hiện tượng di chuyển dân số lớn nhất trong năm.

Những nghi thức và phong tục truyền thống trong lễ Obon

Lễ Obon ở Nhật không chỉ là dịp nghỉ lễ, mà còn bao gồm nhiều nghi thức truyền thống mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Mỗi gia đình, mỗi vùng miền có thể có những cách thực hiện khác nhau, nhưng đều xoay quanh việc chào đón linh hồn tổ tiên trở về và tiễn đưa họ sau khi kết thúc lễ.

Lễ dâng lửa Obon

Một trong những nghi thức thiêng liêng nhất trong lễ Obon ở Nhật là lễ dâng lửa, bao gồm “mukae-bi” (lửa đón) và “okuri-bi” (lửa tiễn).

Lễ mukae-bi được thực hiện vào tối ngày 13, khi các gia đình đốt lửa nhỏ ở lối vào nhà hoặc tại nghĩa trang để dẫn đường cho linh hồn tổ tiên tìm về. Ngọn lửa thường được đốt bằng cành tre khô hoặc gỗ đặc biệt, tạo ra ánh sáng dịu nhẹ trong đêm tối.

Nghi thức okuri-bi diễn ra vào tối ngày 16, đánh dấu thời điểm kết thúc lễ Obon ở Nhật. Các gia đình lại đốt lửa để tiễn tổ tiên trở về thế giới bên kia. Lễ okuri-bi nổi tiếng nhất là “Daimonji” tại Kyoto, nơi những ngọn lửa khổng lồ được đốt trên các ngọn núi xung quanh thành phố, tạo thành những chữ Hán và hình vẽ có thể nhìn thấy từ khắp nơi.

Ý nghĩa của lễ dâng lửa trong lễ Obon ở Nhật không chỉ dừng lại ở việc hướng dẫn linh hồn, mà còn thể hiện tình cảm sâu sắc của con cháu đối với tổ tiên, sự tôn kính và lòng biết ơn đối với những người đã khuất.

Điệu múa Bon Odori

Nhắc đến lễ Obon ở Nhật không thể bỏ qua điệu múa Bon Odori. Đây là một hình thức sinh hoạt cộng đồng lâu đời, nơi người dân tụ tập ở sân chùa, quảng trường hoặc công viên, vừa múa vừa hòa mình vào tiếng trống, tiếng sáo rộn ràng.

Bon Odori không chỉ là nghi thức tâm linh mà còn là dịp để gắn kết cộng đồng. Người dân từ già đến trẻ, từ thành thị đến nông thôn, đều khoác lên mình trang phục Yukata và hòa mình vào điệu múa, thể hiện sự tôn kính tổ tiên và cầu mong mùa màng bội thu.

Nghi thức thả đèn lồng – Toro Nagashi

Toro Nagashi là một trong những nghi thức cảm động nhất trong lễ Obon ở Nhật, thường được thực hiện vào đêm cuối của lễ hội. Hoạt động này bao gồm việc thả những chiếc đèn lồng giấy trên sông, biển hoặc hồ, tượng trưng cho việc tiễn đưa linh hồn tổ tiên trở về thế giới bên kia.

Những chiếc đèn lồng được sử dụng trong Toro Nagashi thường làm từ giấy washi truyền thống, có hình dạng như những chiếc thuyền nhỏ hoặc hình lồng đèn. Bên trong mỗi chiếc đèn có một ngọn nến nhỏ, tạo ra ánh sáng dịu nhẹ lung linh trên mặt nước. Nhiều gia đình còn viết tên và lời chúc của mình lên đèn lồng trước khi thả.

Trang phục truyền thống Yukata

Trong lễ Obon ở Nhật, việc mặc trang phục truyền thống Yukata là một phong tục được nhiều người yêu thích, đặc biệt là giới trẻ. Yukata là một loại kimono mùa hè làm từ vải cotton nhẹ, có họa tiết tươi sáng và màu sắc rực rỡ, rất phù hợp với không khí lễ hội.

Yukata trong lễ Obon ở Nhật thường có những họa tiết đặc trưng của mùa hè như hoa anh đào, hoa pháo, chuồn chuồn, hoặc những hình ảnh liên quan đến lễ hội như đèn lồng, pháo hoa. Màu sắc phổ biến bao gồm xanh dương đậm, tím than, đỏ đô, và các gam màu pastel dịu mắt.

Ẩm thực trong ngày lễ Obon

Ẩm thực cũng là một phần quan trọng trong lễ Obon ở Nhật. Vào dịp này, người dân thường chuẩn bị những món ăn truyền thống để dâng cúng và cùng gia đình thưởng thức.

Ohagi là một trong những món ăn đặc trưng nhất của lễ Obon ở Nhật, được làm từ gạo tẻ và gạo nếp, bọc ngoài bằng đậu đỏ nghiền. Màu đỏ của đậu được tin là có thể xua đuổi tà ma và bảo vệ linh hồn tổ tiên. Ngoài ra, người ta còn chuẩn bị các món như dango (bánh nướng que), mochi (bánh gạo), và wagashi (kẹo truyền thống) để dâng lên bàn thờ.

Trong những bữa cơm gia đình trong lễ Obon ở Nhật, các món ăn chay (shojin ryori) thường được ưu tiên, phù hợp với tính chất Phật giáo của lễ hội. Các món như tempura rau củ, nimono (rau củ niêu), gomadofu (đậu phụ mè), và các loại súp miso không có thịt cá được chuẩn bị cẩn thận.

Những món ăn này không chỉ mang tính tượng trưng mà còn góp phần tạo nên bầu không khí sum vầy, gắn kết.

Ý nghĩa của lễ Obon đối với đời sống người Nhật hiện nay

Trong xã hội Nhật Bản hiện đại, lễ Obon ở Nhật vẫn giữ được vị trí quan trọng và ý nghĩa sâu sắc, dù có những thay đổi nhất định để phù hợp với lối sống đương đại. Đối với nhiều người Nhật trẻ tuổi sống và làm việc tại các thành phố lớn, lễ Obon ở Nhật là dịp hiếm hoi để trở về quê nhà, gặp gỡ gia đình và tham gia các hoạt động truyền thống. Điều này giúp duy trì mối liên kết với cội nguồn, truyền tải các giá trị văn hóa từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hiện đại hóa, lễ Obon ở Nhật còn đóng vai trò như một “bản sắc văn hóa di động”, giúp người Nhật duy trì được nhận dạng dân tộc. Nhiều cộng đồng người Nhật ở nước ngoài cũng tổ chức lễ Obon theo cách riêng của mình, thể hiện mong muốn giữ gìn truyền thống dù ở xa quê hương.

Nét tương đồng của lễ Obon ở Nhật với các lễ tưởng niệm tổ tiên ở Việt Nam

Khi so sánh, ta dễ dàng nhận thấy lễ Obon ở Nhật có nhiều điểm tương đồng với các nghi lễ tưởng niệm tổ tiên ở Việt Nam. Người Việt có ngày giỗ, Tết Thanh Minh, hay Rằm tháng Bảy – Lễ Vu Lan, đều mang ý nghĩa tri ân tổ tiên, tưởng nhớ người đã khuất.

Cả hai nền văn hóa đều coi trọng đạo hiếu, đề cao sự gắn kết gia đình và lòng biết ơn đối với ông bà, cha mẹ. Điều khác biệt là ở Nhật, lễ Obon còn gắn với những nghi thức tập thể, tạo thành lễ hội văn hóa, trong khi ở Việt Nam nghi lễ thường được tổ chức trong phạm vi gia đình.

Lễ Obon ở Nhật không chỉ là một ngày lễ truyền thống, mà còn là một phần quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân. Qua những nghi thức như đốt lửa, múa Bon Odori, thả đèn lồng hay mặc Yukata, người Nhật thể hiện lòng biết ơn với tổ tiên và gắn kết cộng đồng. Đây cũng là dịp để du khách trải nghiệm một trong những lễ hội đặc sắc nhất của xứ sở hoa anh đào.

—

Đối với cộng đồng người Việt đang sinh sống tại Nhật, việc hòa nhập vào đời sống văn hóa bản địa là điều vô cùng quan trọng. T-connect, thương hiệu chuyên cung cấp dịch vụ viễn thông cho người Việt tại Nhật như SIM, WiFi giá rẻ, không chỉ giúp bạn dễ dàng kết nối với gia đình, bạn bè, mà còn cung cấp những thông tin hữu ích về văn hóa và đời sống, trong đó có những ngày lễ truyền thống như lễ Obon ở Nhật. Với đội ngũ hỗ trợ bằng tiếng Việt, T-connect luôn đồng hành để người Việt cảm thấy gần gũi, gắn bó hơn với cuộc sống tại Nhật Bản.